Ulaşım Yoksulluğundan Kapsayıcı Ulaşım Sistemine: Sosyo-Mekânsal Eşitsizlikleri Azaltmaya Yönelik bir Model Önerisi
Bu araştırma, ulaşımdan kaynaklı sosyo-mekânsal eşitsizliklerin etkenlerini ve sonuçlarını ulaşım yoksulluğu kavramsallaştırması çerçevesinde incelemeyi hedeflemektedir. Ulaşım yoksulluğunu oluşturan eşitsizliklerin dinamikleri üzerine derlenecek veriler ve analizlerle ulaşım planlamasının üst hedefi olarak konumlandırılabilecek kapsayıcı ulaşım hedefi doğrultusunda sosyo-mekânsal eşitsizlikleri azaltmaya yönelik bir model önerisi geliştirecektir. Araştırmada ulaşım yoksulluğunu ölçümlemek için literatürde tanımlanmış parametreler İstanbul örneği ile ele alınacaktır. Bu amaçla İstanbul’da ulaşım yoksulluğu haritalanarak, ulaşım yoksulluğunun mekânsal yansıması incelenecek ve farklı sosyo-ekonomik ve sosyo-demografik grupların ulaşımç yoksulluğuna maruz kalma düzeyleri ve biçimleri incelenmektedir. Ulaşım yoksulluğunu ölçümleme ve yoksulluğun giderilmesine yönelik olarak oluşturulacak kapsayıcı ulaşım modelinin çok paydaşlı bir zeminde geliştirilecek olması projenin özgün değerlerinden biridir. Projenin diğer bir özgün yanı ise, birbiriyle ilişkisi fazla ele alınmamış olan yoksulluk ve ulaşım yoksulluğu literatürlerinin birlikte ele alınması, ulaşım yoksulluğunun ölçümlenmesine dair kapsamlı bir metodolojik yaklaşım geliştirmesi ve politika önerilerine doğrudan katkı sağlamasıdır.
Araştırma, “büyük kentlerde ulaşım yoksulluğunun ortaya çıkardığı sosyo-mekânsal eşitsizliklerin kapsayıcı ulaşım bağlamında nasıl azaltılabileceğine” yanıt aramaktadır. Ulaşım yoksulluğunun mekânsal erişilebilirlik açısından dezavantajlar yarattığı ve yaş, cinsiyet, gelir, eğitim durumu, hane halkı büyüklüğü, engelli olma durumu, çalışma durumu gibi farklı sosyo-ekonomik ve sosyo-demografik özellikleri olan bireylere göre değiştiği hipotezinden yola çıkan araştırma, ulaşım yoksulluğunu ölçümlemede üç temel parametre grubuna odaklanmaktadır.
Projede, bu varsayımları ve Türkiye özgünlüklerini incelemek üzere öncelikle yerel yönetimlerin ilgili birimleri ile paydaş çalıştayı, ardından İstanbul’da bir saha çalışması gerçekleştirilmiştir. Saha çalışmasının ilk aşamasında İstanbul temsili bir örnekleme (3135 kişi) ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır; ikinci aşamasında farklı biçimlerde ulaşım yoksulu olarak tanımlanabilecek gruplarla odak grubu çalışması yapılacaktır. Literatür incelemelerinden yola çıkarak, ulaşım yoksulluğunda farklılık sergilediği hipotezi ile saha çalışmalarında yaş, cinsiyet, araç sahipliği, ehliyet sahipliği, gelir, eğitim durumu, hane halkı büyüklüğü, çocuk sahipliği, engellilik, çalışma ve medeni durum, vb. değişkenlere göre veriler derlenmiş ve analizler yapılmıştır. Saha çalışmasının ardından bulgular haritalanacak, niteliksel veriler analiz edilecek ve 2030-2050 yıllarına yönelik temel senaryo tahmini yapılacaktır. Son olarak, sahadan elde edilen bulgular politika önlemleri oluşturmaya yönelik olarak yerel yönetim ve sivil toplum temsilcileri ile tersine tahmin yönteminin uygulanacağı çalıştay kapsamında tartışılacaktır. Proje bulguları üzerine geliştirilecek olan model ve politikalar, çok paydaşlı etkileşim ortamları ve akademik yayınlar sayesinde yaygınlaştırılarak kent, bölge ve ülke düzeylerinde toplumsal adalet ve sosyo-ekonomik kalkınmaya somut faydalar sağlayabilecektir.